Bajki to wspaniałe narzędzie służące zabawie, nauce, a także wykorzystywane w terapii. Sama miałam okazję tworzyć bajki terapeutyczne i pracować z ich wykorzystaniem w terapii dzieci. W poniższym artykule przybliżę metodę bajkoterapii i jej wykorzystanie w procesie terapeutycznym.

 

Dziecko w świecie baśni

 

Zabawa i fantazjowanie to główne sposoby uczenia się i poznawania świata przez dzieci. Przy ich pomocy mogą one rozładować nadmiar energii oraz agresji, która pojawia się w różnych sytuacjach codziennego życia. Często zdarza nam się widzieć dzieci, które przy pomocy zabawek, takich jak lalki i klocki, odtwarzają sytuacje trudne, które miały miejsce w relacji z dorosłymi. Taka forma zabawy pozwala im przepracować zaistniałą sytuację, a także ułatwia poznawanie zasad moralnych i społecznych.

 

Zabawa to również forma badania i sprawdzania różnych emocji. Używając wyobraźni w zabawie dziecko może przyjąć różne role (rodzica, superbohatera, ucznia, niemowlaka) i poznać towarzyszące im uczucia. Takie działania stanowią doskonały grunt pod rozwój społeczny i uczuciowy, a także pomagają w rozumieniu bajek i baśni.

 

Dlaczego bajki są tak lubiane przez dzieci i warto je stosować w pracy  terapeutycznej z małymi pacjentami? Czytając baśnie można przenieść się do niezwykłego świata pełnego szczęścia i jasno ustalonych zasad, gdzie dobro zawsze zwycięża. Myślenie dzieci jest myśleniem magicznym, charakterystycznym dla okresu przedoperacyjnego, kiedy to dziecko nie potrafi dokonywać myślenia logicznego. W tym okresie dzieci są egocentryczne, czyli koncentrują się na widzeniu świata tylko ze swojej perspektywy. Dzięki baśniom mają okazję przezwyciężyć ten egocentryczny sposób myślenia. Treść bajki sprawia, że zastanawiają się nad motywami bohaterów i tym samym mogą poszerzyć sobie perspektywę postrzegania rzeczywistości. Innymi słowy bajki pomagają w rozwoju perspektywicznego sposobu patrzenia na świat. Jak wykazał Piaget myślenie magiczne to również myślenie animistyczne, polegające na nadawaniu przedmiotom cech psychicznych, na przykład chmury są ożywione, ponieważ zasłaniają słońce. Bajki, w których bohaterami są przedmioty lub zwierzęta, są bliskie dzieciom, zrozumiałe i potrafią „porwać” je w niezwykły świat wykreowany przez autora. Dlatego właśnie użycie bajek w psychoedukacji jest doskonałą metodą pracy. Dzieci nie potrzebują  bezpośredniego wzoru bohatera, ponieważ mogą utożsamiać się z magicznymi postaciami, by nauczyć się nazywać uczucia lub radzić sobie ze stresem i złością.  Myślenie animistyczne, jak zaznaczył Piaget, utrzymuje się do wieku dojrzewania. Tym samym nasze próby racjonalnego wytłumaczenia niektórych zjawisk mogą spełznąć na niczym. Warto o tym pamiętać i dać dziecku czas na dostrzeżenie racjonalności otaczającej rzeczywistości.

 

Bajki terapeutyczne

 

Bajki terapeutyczne są przeznaczone głównie dla dzieci w wieku 4-9 lat. Ich celem jest wspieranie rozwoju osobistego, poradzenie sobie z problemami i uspokojenie. Bajki terapeutyczne możemy podzielić na trzy kategorie: bajki relaksacyjne,  psychoedukacyjne i psychoterapeutyczne.

 

Bajki relaksacyjne opierają się na wizualizacji, aby wywołać u małych pacjentów spokój i odprężenie. Ich akcja rozgrywa się w miejscu dobrze znanym dziecku, które jest dla niego bezpieczne. Wydarzenia w przedstawionej historii nie są dynamiczne, ponieważ głównym założeniem jest wywołanie stanu odprężenia, a zbyt wartka fabuła mogłaby pobudzić dziecko. Wykorzystanie wizualizacji w pracy z dziećmi rozwija wyobraźnię i wspiera rozwój emocjonalny. Osoba przedstawiająca bajkę relaksacyjną odnosi się do trzech zmysłów: słuchu (np. szum wiatru), wzroku (np. poruszające się liście na drzewach), a także czucia (np. wspinasz się na drzewo). Bajki relaksacyjne to doskonałe narzędzie do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, które mają trudności z wyciszeniem i samoregulacją.

 

Bajki psychoedukacyjne mają na celu zmianę w zachowaniu dziecka, poszerzenie możliwości reakcji i zachowań w określonych sytuacjach. Bohaterem bajki jest zazwyczaj postać przeżywająca podobne trudności, do tych, które odczuwa dziecko. W trakcie rozwoju fabuły, bohater uczy się jak zachować się w przeżywanych sytuacjach, poszerza swoją samoświadomość. Istotne jest, aby dać dzieciom przestrzeń do omówienia bajki, porozmawiania o tym co czuli bohaterowie, narysowania ilustracji do niej. Nie należy interpretować bajek za dzieci i narzucać im swojej  perspektywy rozumienia jej. One same muszą ją zrozumieć, tylko wtedy nabierze ona dla nich wartości osobistych. Bajki psychoedukacyjne doskonale sprawdzają się w pracy z dziećmi podczas treningów umiejętności społecznych i zastępowania agresji. Uczestnicy treningów mogą z pomocą bajek pracować nad swoimi trudnościami takimi jak relacje społeczne, radzenie sobie ze złością i nazywanie uczuć.

 

Bajki psychoterapeutyczne w przeciwieństwie do relaksacyjnych i psychoedukacyjnych, mają bardziej rozbudowaną fabułę, a ich głównym założeniem jest ułatwienie wystąpienia mechanizmu identyfikacji i naśladownictwa. Głównymi celami bajki terapeutycznej jest zastępczo zaspokoić potrzeby, dać wsparcie poprzez akceptację, a także przekazać wiedzę o sytuacji wywołującej lęk i podpowiedzieć sposoby na radzenie sobie z nim. W przypadku tych bajek, proces terapeutyczny odbywa się w wyobraźni pacjenta, dlatego nie powinno tworzyć się ilustracji do treści. Każdy sam musi umiejscowić bohatera i jego przeżycia, w swojej wyobraźni i przepracować poznaną historię.

 

Terapia z wykorzystaniem baśni

 

Baśnie do procesu terapeutycznego wprowadził Bruno Bettelheim, amerykański psychoanalityk, uruchamiając tym samym narzędzie wykorzystywane przez rzeszę terapeutów na całym świecie. Podejście do wykorzystania baśni w procesie terapeutycznym różni się w zależności od szkoły psychoterapeutycznej.

 

Psychoanalitycy uważają, że bajki oddziałują poprzez treści odkryte, z którymi pacjent ma kontakt, jest ich świadom, a także treści ukryte, docierając tym samym do podświadomości. Terapeuci nurtu psychoanalitycznego do pracy z pacjentami wybierają baśnie, które swoją treścią najlepiej pasują do przepracowania danego problemu. Jak zaznaczają psychoanalitycy rozmowa o ulubionych baśniach i ich bohaterach, może być w  początkowej fazie leczenia łatwiejsza, niż powracanie do dzieciństwa i relacji rodzinnych.

 

Z kolei w terapii poznawczo-behawioralnej baśnie służą do nauki siebie, zrozumienia swoich potrzeb, uczuć, zachowań. Z ich pomocą pokazuje się pacjentowi inne wzorce zachowań i sposoby reagowania, a także zachęca do wprowadzania ich w codziennym życiu.

 

Baśń w terapii może być różnie stosowana, jednak jej głównym założeniem jest uświadomienie lęków, poznanie ich przyczyny, a także zastanowienie się nad nowymi sposobami działania.

 

Na zakończenie

 

Baśnie to ciekawe narzędzie do pracy terapeutycznej. Świadomość możliwości wykorzystania ich podczas spotkania terapeutycznego może być wnosząca zarówno dla pacjentów, jak i terapeutów. Od tej pory możemy wracać do baśni z dzieciństwa i patrzeć na nie z trochę innej perspektywy, przyglądając się z ich pomocą sobie, do czego Państwa zachęcam!

 

Bibliografia:

• Bettelheim „Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni” Warszawa 2010, W.A.B.
• Brett „Bajki, które leczą” Gdańsk 2003, GWP
• Molicka „Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii” Poznań 2002, Media Rodzina

 

Małgorzata Owczarek –  jestem psychologiem dziecięcym. Na co dzień pracuję z dziećmi i rodzicami przygotowując ich do rozłąki związanej z pójściem do przedszkola. Prowadzę grupy terapeutyczne dla dzieci w wieku szkolnym w poradni psychologiczno-pedagogicznej, a także warsztaty i konsultacje dla rodziców.

Swoje doświadczenie, zdobywałam współpracując z Kliniką Dzieci i Młodzieży Instytutu Psychiatrii i Neurologii oraz jako koterapeuta przy Treningach Umiejętności Społecznych.

Prowadzę bloga dla rodziców i osób pracujących z dziećmi: www.malgorzataowczarek.pl

.